Əvvəlki hissədə də bildirildiyi kimi, elçilər hər rəftar və davranışlarında Allaha yönələn çox qiymətli insanlardır. Hər biri səmimiyyətləri, dürüstlükləri, mətanətləri, təvəkkülləri, səbir və qətiyyətləri inananlar üçün çox gözəl bir nümunədir. Hz. Yusif də bu xüsusiyyətlərə sahib peyğəmbərlərdən biridir. Başına gələn hər cür çətinlik və sıxıntı qarşısında göstərdiyi üstün əxlaqıyla, hz. Yusifin həyatında bütün inananlar üçün çox qiymətli hikmətlər, hissələr və nümunələr vardır.
 
Hz. Yusifə qurulan hiylə və “Şər İttifaqı”

Quranın 12-ci surəsi olan Yusif surəsində hz. Yusifin uşaqlığından başlayaraq həyatından bəhs edilir. Hz. Yusif uşaqlığından etibarən bir çox çətinliklə qarşılaşmış, ancaq səbri və təvəkkülü ilə daim insanlara nümunə olmuşdur. Bu surədə ilk olaraq hz. Yusifin gördüyü bir yuxu xəbər verilir:

Bir zaman Yusif atasına dedi: “Atacan! Mən yuxuda on bir ulduz, günəş və ay gördüm. Onların mənə baş əydiyini də gördüm”. (Yusif surəsi, 4)

 

Hz. Yusifin atası hz. Yaqub isə oğlunun bu yuxusunu şərh edərək belə demişdir:

Beləcə, Rəbbin səni seçəcək, sənə yuxuları yozmağı öyrədəcək və Öz nemətini bundan əvvəl ataların İbrahimə və İshaqa tamamladığı kimi, sənə və Yaqub nəslinə də tamamlayacaqdır. Şübhəsiz ki, Rəbbin Biləndir, Müdrikdir”. (Yusif surəsi, 6)

Quranda hz. Yusifin ailəsi haqqında verilən çox əhəmiyyətli bir məlumat qardaşlarının ona olan düşmənçilikləridir. Hz. Yusifin gözəl əxlaqının, səmimiyyətinin və imanının fərqində olan və ona qarşı çox böyük bir qısqanclıq duyan qardaşlarının, ona bir pislik edə biləcəklərinin bilən hz. Yaqub hz. Yusifi qardaşlarına qarşı belə xəbərdar etmişdir:

O dedi: “Oğlum! Yuxunu qardaşlarına danışma, yoxsa sənə hiylə qurarlar. Həqiqətən, şeytan insanın açıq-aydın düşmənidir. (Yusif surəsi, 5)

Duyduqları şiddətli qısqanclıq səbəbiylə hz. Yusifi öldürməyə qərar verən qardaşlarının aralarındakı söhbətlərdə diqqəti çəkən isə etdikləri çox əhatəli plandır. Özlərini “bir-birlərini gücləndirən bir dəstə” olaraq adlandırmış, yəni bir ittifaq meydana gətirmişlər və bir çox xüsusu düşünüb, birlikdə hz. Yusifə bir hiylə qurmuşlar. Aralarında keçən söhbətlər Quranda belə bildirilir:

Sözsüz ki, Yusif və onun qardaşlarının hekayətində soruşanlar üçün ibrətlər vardır. Bir vaxt onun qardaşları dedilər: “Biz bütöv bir dəstə olmağımıza baxmayaraq Yusif və onun doğma qardaşı atamıza bizdən daha sevimlidir. Aydın görünür ki, atamız aşkar bir yanlışlıq içindədir. Yusifi ya öldürün, ya da onu uzaq bir yerə aparıb atın ki, atanız ancaq sizə məhəbbət bəsləsin və bundan sonra siz əməlisalehlərdən olarsınız”. Onlardan biri dedi: “Yusifi öldürməyin! Əgər ona qarşı hökmən nə isə etmək istəyirsinizsə, onda onu bir quyuya atın ki, karvanlardan biri onu götürsün!” (Yusif surəsi, 7-10)

 Ayənin əvvəlində hz. Yusif və onun qardaşlarının ibrətlər olduğu bildirilir. Elə isə hər mömin bu mövzu ilə əlaqədar ayələri oxuyarkən ibrət almalı, hikmətləri görə bilməli, bu ayələrdən nəticə çıxararaq öz həyatında bunları nəzərə almalıdır. Məsələn, qardaşları, hz. Yaqubun hz. Yusifə olan sevgisini qısqanmış və hətta bu qısqanclıqları qardaşlarını öldürməyi düşünə biləcək qədər güclü olmuşdur. Həmçinin diqqət edilsə, hz. Yusifin qardaşları saleh bir mömin əleyhinə hiylə qurmaq üçün bir “şər ittifaqı” meydana gətirmiş və güclərini birləşdirmişlər. Hiylələrinin məqsədi isə möminləri, yəni hz. Yusif ilə hz. Yaqubu ayırmaq və onda bəzi üstün xüsusiyyətlər olduğunu anladıqları qardaşlarını öldürməkdir.
İnkar edənlərin saleh möminlər əleyhinə bir yerə gələrək etdikləri əməkdaşlıq tarix boyunca tez-tez təkrarlanmışdır. Hər dövrdə pis olanlar birləşərək yaxşılara zərər vermək, onların xeyir üçün etdikləri işlərinə mane olmaq, onları yurdlarından çıxartmaq və hətta öldürmək üçün ittifaqlar qurmuşlar. Ancaq Allah hər dəfə onların hiyləsini pozmuş, ittifaqlarını da darmadağın etmişdir. Hz. Yaqub ilə hz. Yusifin birlik içində hərəkət etmələri və hz. Yaqubun oğullarının bu şər ittifaqına qarşı hz. Yusifi xəbərdar edərək dəstək olması bu mövzuda çox gözəl bir nümunədir.

Şər İttifaqının hazırladığı saxta dəlillər

Ayələrin davamında qardaşlarının qurduqları plana uyğun hz. Yusifi quyuya atmağa qərar verdikləri bildirilir. Bu planlarını həyata keçirə bilmək üçün də hz. Yusifi oyun oynamağa aparmaq üçün atalarından çətinliklə icazə alırlar. Getdikləri yerdə hz. Yusifi quyuya atırlar. Hz. Yusif quyuya atılmaq üzrəykən Allah ona belə vəhy etmişdir:

Qardaşları onu aparıb quyuya atmaq qərarına gəldikdə biz ona belə vəhy etdik: “Sən onlara bu əməlləri barəsində gözləmədikləri bir halda xəbər verəcəksən”. (Yusif surəsi, 15)

Hz. Yusifi quyuya atdıqdan sonra evə qayıdan qardaşları baş verənləri atalarına bu şəkildə danışırlar:

Dedilər: “Ey atamız! Biz Yusifi əşyalarımızın yanında qoyub yarışmaq üçün getmişdik. Canavar da onu yedi. Əlbəttə, biz doğru danışsaq da, sən bizə inanan deyilsən”. Qardaşları onun köynəyinə saxta qan ləkəsi sürtüb gətirdilər. Yaqub dedi: “Xeyr, sizi öz nəfsiniz bu işə vadar etmişdir. Mənə gözəl səbir gərəkdir. Söylədiklərinizin müqabilində Allahdan kömək diləmək lazımdır”. (Yusif surəsi, 17-18)

Allah bu ayələri ilə hz. Yusifin qardaşlarının pislik etmədiklərinə atalarını inandıra bilmək üçün hər cür xırdalığı düşünüb saxta dəlil belə hazırladıqlarına diqqət çəkmişdir. Münafiqlər və inkar edənlər də bir müsəlmana hiylə qurduqları vaxt yalandan, böhtandan heç çəkinməz, saxta dəlil hazırlamağı da əsla unutmazlar. Yusifin qardaşlarının da bu saxta dəlili hazırlamaqda məqsədləri atalarını doğru söylədiklərinə inandırmaqdır. Ancaq hz. Yaqubun rəftarından da aydın olduğu kimi, möminlər inkarçıların hiylələrini dərhal hiss edər və saxta dəlillərə əsla etimad etməzlər. İnkar edənlərin möminlər əleyhinə uydurduqları yalanlara yalnız özləri kimi inkar edənlər inanarlar.

Hz. Yusif mədrəsəsinə giriş

Hz. Yusif quyuya atıldıqdan sonra bir ticarət karvanı onu tapar və az bir məbləğə misirli Əzizə satar. Allah bu hadisələrin nəticəsində hz. Yusifi Misirə yerləşdirdiyini və ona “sözlərin yozumunu” öyrətdiyini, yetkinlik yaşına gəldikdə isə ona hökm və elm verdiyini bildirir. (Yusif surəsi, 21-22)
Hz. Yusifin həbsə atılmasına səbəb olan hadisə isə, evində qaldığı misirli Əzizin arvadının özündən murad almaq istəməsiylə başlamışdır. Hz. Yusifin qadına verdiyi cavab isə belə olmuşdur:

Evində qaldığı qadın onu yoldan çıxartmaq istədi və qapıları bağlayıb: “Yanıma gəl!” – dedi. O isə: “Allah uzaq eləsin! Axı sənin ərin mənim ağamdır, mənə yaxşı baxmışdır. Şübhəsiz ki, zalımlar nicat tapmazlar!” – dedi. (Yusif surəsi, 23)

Hz. Yusif bu sözlərindən sonra qapıya doğru yönələrək çıxmaq istəmiş, ancaq qadın müqavimət göstərərək hz. Yusifin köynəyini arxasından cırmış və tam o əsnada qadının əri gəlmişdir. Qadın isə heç tərəddüd etmədən “... Sənin ailənə pislik etmək istəyənin cəzası, zindana salınmaqdan və ya ağrılı-acılı bir əzaba düçar edilməkdən başqa nə ola bilər?!” (Yusif surəsi, 25) deyərək hz. Yusifə böhtan atmış və zindana atılmalı olduğunu söyləyərək ətrafındakı insanları hz. Yusifə qarşı qaldıraraq bir rəftar sərgiləmişdir. Bu çirkin böhtan qarşısında isə hz. Yusif özünün günahsız olduğunu və heç bir günahının olmadığını ifadə edərək belə demişdir:

Yusif dedi: “O məni yoldan çıxartmaq istəyirdi”. (Yusif surəsi, 26)

Bundan sonra qadının yaxınlarından biri şahidlik edərək belə demişdir:

... Qadının ailəsindən olan bir şahid belə şahidlik etdi: “Əgər onun köynəyi öndən cırılıbsa, qadın doğru deyir, o isə yalançılardandır. Yox əgər onun köynəyi arxadan cırılıbsa, qadın yalan deyir, o isə doğru danışanlardandır”.
(Yusif surəsi, 26-27)

Göründüyü kimi hz. Yusifin günahsız olduğuna dair dəlillər də mövcuddur; hətta böhtan atan qadının əri də bu dəlilləri görmüş və vəziyyəti anlayaraq belə demişdir:

Qadının əri onun köynəyinin arxadan cırıldığını gördükdə dedi: “Şübhəsiz ki, bu sizin qadın hiylələrinizdəndir. Həqiqətən də, sizin hiyləniz böyükdür. Yusuf, sən bundan (bu işi açıb danışmaqdan) vaz keç! Sən də ey arvad, günahına görə bağışlanma dilə. Çünki sən, günah işlətmisən”. (Yusif surəsi, 28-29)

Ayələrdə bildirildiyinə görə hz. Yusifin günahsızlığına hər kəs, şəhərdəki qadınlar belə şahiddir. Lakin buna baxmayaraq hz. Yusif iffətli olduğu və onların çağırdıqları həyatı yaşamaq istəmədiyi üçün zindana atılmışdır. Hətta vəzirin arvadı bunu digər qadınlara açıqca söyləmişdir. Demək olar bütün bir şəhər xalqı hz. Yusifin günahsız olmasına baxmayaraq həbsə atıldığını bilir:

Qadın dedi: “Barəsində məni qınadığınız oğlan bax budur! Mən onu yoldan çıxartmağa çalışdım, o isə imtina etdi. Əgər əmrimi yerinə yetirməsə, əlbəttə ki, zindana atılacaq və zəlillərdən olacaqdır”. (Yusif surəsi, 32)

Digər bir ayədə isə bu vəziyyət belə izah olunur:

Bu qədər dəlilləri gördükdən sonra, yenə də onu bir müddət zindana salmaq qərarına gəldilər. (Yusif surəsi, 35)

Ayələrdə hz. Yusifin heç bir günahının olmadığına hər kəsin şahid olduğu, lakin buna baxmayaraq həbsə atmaq qərarının alındığı bildirilir. Hz. Yusifin təqsirsizliyini bilmələrinə və buna aid dəlillər olmasına baxmayaraq, onu həbslə cəzalandırmalarının səbəbi əslində, onun Allaha olan imanı və könüldən bağlılığıdır. Hz. Yusif imanından və gözəl əxlaqından ötrü necə qardaşlarının qısqanclığını və düşmənçiliyini qazandısa, yaşadığı mühitdəki bəzi kəslərin də eyni səbəblərlə düşmənçiliyini qazanmışdır. Bütün bu haqsız ittihamların, böhtanların, cəzalandırmaların qarşısında hz. Yusifin göstərdiyi üstün əxlaq, təvəkkül və qətiyyət isə Quranda belə bildirilir:

Yusif dedi: “Ey Rəbbim! Mənim üçün zindan bunların məni sövq etdikləri işi görməkdən daha xoşdur. Əgər bu qadınların hiyləsini məndən uzaq etməsən mən onlara meyl edər və cahillərdən olaram”. Rəbbi onun duasını qəbul etdi və onların hiyləsini ondan uzaq etdi. Həqiqətən, O, Eşidəndir, Biləndir. (Yusif surəsi, 33-34

Tarix boyunca Allah yolunda olmasına baxmayaraq haqsız böhtanlar nəticəsində həbsə atılan və ya müxtəlif çətinliklərlə qarşılaşan möminlər daim hz. Yusifin bu gözəl rəftarını nümunə alaraq, üstün əxlaqlarından əsla güzəştə getməyəcəklərini göstərmişlər. İnkarçıların bir növ əziyyət və cəza olaraq gördükləri həbsi saleh möminlər zövq və sevinc ilə qarşılamışlar. Allahın razılığını qazanmaq üçün səy göstərərkən qarşılaşdıqları bütün çətinliklər, sıxıntı və məşəqqətlər onların şövqlərini və həyəcanlarını artırmışdır.

Hz. Yusifin həbsxana günləri

Hz. Yusif həbsxanada qaldığı müddət ərzində də səbri, təvəkkülü, ağlı və mətinliyi ilə çox üstün bir əxlaq göstərmişdir. Həbsxanadakı yoldaşlarına Allahın varlığını və təkliyini izah etmiş, Allahdan başqa tanrıya tapınmamaları üçün onları xəbərdar etmişdir. Həmçinin Allahın özünə bir lütf olaraq verdiyi yuxuları yozmaq elmindən istifadə edərək həbsxana yoldaşlarının yuxularını yozmuşdur. Ancaq yuxuları yozarkən də mütləq onlara Allahı xatırlatmışdır.
Hz. Yusifin həbsxanadan çıxması isə gözlənilməz bir şəkildə olmuşdur. Elmi və etibarlılığı həbsdən çıxan yoldaşı vasitəçiliyi ilə Misir hökmdarına qədər çatmışdır. Ona böhtan atanlar etiraf etdikdə isə günahsızlığı qəti olaraq aydın olmuş və ardından Misirin xəzinələri ona tapşırılmışdır. Ayələrdə bu hadisə belə xəbər verilir:

Padşah dedi: “Onu yanıma gətirin! Onu özümə yaxın adam edəcəyəm”. Onunla söhbət etdikdə: “Sən bu gün yanımızda yüksək məqam sahibi, etibarlı bir adamsan” – dedi. Yusif dedi: “Bu yerin xəzinələrini qorumağı mənə tapşır. Çünki mən qoruyanam, bu işi bilənəm”. Beləliklə, Yusifə yer üzündə hökmranlıq verdik. O, istədiyi yerdə qala bilərdi. Biz istədiyimizə mərhəmətimizi nəsib edirik və yaxşı iş görənlərin mükafatını əsirgəmirik. İman gətirənlər və müttəqi olanlar üçün, əlbəttə, axirət mükafatı daha xeyirlidir. (Yusif surəsi, 54-57)

Bu ayələrdə də göründüyü kimi bütün çətinliklərdən, sıxıntılardan, inkarçıların əziyyətlərindən sonra Allah inanan qullarını gözəl bir həyata qovuşdurur. Bu, həm dünya həyatındakı bir güc və zənginlik, həm də sonsuz axirət yurdundakı cənnət nemətləri ola bilər. Hz. Yusif də yaşadığı bütün çətinliklərdən sonra həm dünyada, həm də axirətdə çox gözəl nemətlərlə qarşılıq görmüşdür. Allah möminləri bu mövzuda belə müjdələyir:

Kim Allahı, Onun Elçisini və iman gətirənləri özünə dost tutarsa, bilsin ki, qələbə çalanlar da məhz Allahın firqəsidir. (Maidə surəsi, 56)

 

Allah əzəldən belə yazmışdır: “Mən və elçilərim hökmən qalib gələcəyik!” Həqiqətən, Allah Qüvvətlidir, Qüdrətlidir. (Mücadilə surəsi, 21)

Hz. Yusifin həyatı Quranda Allahın bu vədinin mütləq reallaşdığını göstərən nümunələrdən biridir. Hz. Yusif əvvəl çətinlik və əziyyətlərlə, xəyanət və böhtanlarla qarşılaşmış, ardından bir növ “mədrəsə” olan həbsxanada dərin bir mənəvi təhsildən keçmişdir. Nəticədə də Allahın vədi ilə qarşılaşmış və Allah onu bütün böhtanlardan təmizləmiş, yer üzündə üstün mövqe sahibi etmiş, mal-dövlət və elm baxımından gücləndirmişdir.